Lời Giới thiệu:
Tác giả Nguyễn Sơn Đảo, sinh năm 1951 tại Thái Bình. Ông theo cha mẹ di cư vào Nam 1954.
Sau khi Cộng Sản Bắc Việt cưỡng chiếm miền Nam Việt Nam vào tháng 4 năm 1975, không thể sống dưới chế cộng sản vô nhân , ông đã cùng gia đình vượt biên vào năm 1989. Hiện gia đình ông đang cư ngụ tại North Carolina state, U.S.A. Ông cũng là tác giả của 3 loạt thơ sử có tên: LỊCH SỬ VIỆT NAM QUA THƠ.
Bức Tranh Vân Cẩu kính mời quý vị độc giả cùng thưởng thức những giòng thơ sử Bức Chân Tự Do của tác giả Nguyễn Sơn Đảo.
———————————-
BƯỚC CHÂN TỰ DO (Kỳ 1)
Nguyễn Sơn Đảo
Nhân thế chiến lần hai kết thúc
Con dân Việt náo nức bùng lên
Đuổi Tây, Nhật lấy lại quyền
Việt Nam tự chủ xây nền tự do
Tia hy vọng ấm no vừa thấy
Xảy tranh hùng tự dấy can qua
Anh em một mẹ đẻ ra
Bất hòa ẩu đả cửa nhà nát tan
Hận ngút ngàn gieo lan cả nước
Không như nội chiến trước hậu Lê
Hai phe quân chủ lăm le
Mà là chủ nghĩa Mác-Lê mất còn
Khởi đầu ất dậu non sông Việt (1945)
Pháp bạo tàn Nhật triệt tháng ba
Vua tuyên bố độc lập và
Hủy đi hiệp ước Pháp đà ký xưa
Với khí thế dân vua Bảo Đại
Triệu nhân tài dựng lại quê cha
Bổ ông thủ tướng sử gia
Lập ra nội các nước nhà Trọng Kim
Khi chính phủ mới tìm mưu kế
Đòi oai quyền thực tế về tay
Bọn quân phiệt Nhật cần đay
Khai than đốt lúa đói gầy lõ xương
Mỹ ném bom mặt đường lổ chổ
Gạo miền Nam không chở kịp thời
Dân ăn củ chuối cải trời
Chết hơn một triệu có nơi một làng
Họa kinh hoàng chưa trang lịch sử
Hai qủa bom nguyên tử lìa càng
Xuống hai thị xã Phù Tang
Nhật rơi lệ kéo cờ hàng đồng minh
Bắc Nhật bị Tưởng binh lột giáp
Nam Anh giải giới Pháp theo vào
Huế vua Bảo Đại lao đao
Họ Trần từ chức tài cao lu mờ
Việt Minh chớp thời cơ đúng lúc
Của tổng hội công chức biểu tình
Nhảy lên giữ máy phóng thanh
Hô hào ủng hộ Việt Minh tuần hành
Khắp nông thôn đến thành Hà Nội
Hưởng ứng lời kêu gọi đứng lên
Tổng khởi nghĩa, cướp chính quyền
Ép vua Bảo Đại trao quyền Việt Minh
Triều đình Huế nhiệt tình thoái vị
Bửu kiếm và ngọc tỉ giao ngay
Ngọ Môn đài ất dậu ngày
Hăm lăm tháng tám vua nay vận tàn
Hai tháng chín trăm ngàn tụ tập
Nghe tuyên ngôn độc lập Ba Đình
Họ Hồ tên gọi Chí Minh
Cũng là chủ tịch Việt Minh đọc bài *1*
Các chính đảng vươn vai hợp tác
Quốc hội lập nội các nước nhà
Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa
Định ban hiến pháp quốc ca quốc kỳ
Bắc Việt Minh vẫn thì tự chủ
Pháp trong Nam làm chủ tình hình
Mưu đồ sơ bộ Chí Minh *2*
Đón Tây trở gót đồn binh Bắc phần
Đảng phái hội đoàn dân phản đối
Họ Hồ quanh co thối thác là
Tàu luôn rình rập chiếm ta
Để che kế diệt quốc gia bất đồng
Vắn tắt Việt Minh không mạnh mấy
Có cán bộ giỏi khuấy động lên
Từ Nam chí Bắc đoạt quyền
Quốc gia rời rạc chẳng nên việc gì
Thế liên hiệp thay vì đoàn kết
Lại cơ tâm bắn giết lẫn nhau
Bầu nhiệt huyết, vỡ tan mau
Nảy mầm quốc cộng vui sầu xót xa
Thực dân Pháp được đà lấn lướt
Đoàn ngoại giao hai nước họp ngành
Việt Nam Đà Lạt bất thành
Fontainebleau thất bại đành dụng binh
Chiến tranh Pháp-Việt Minh bùng nổ
Vua Bảo Đại không nỡ lòng cam
Nhìn họ Hồ, lái Việt Nam
Vào vòng cộng sản đệ tam Nga, Tàu
Cựu hoàng đế hội nhau Hương cảng
Cùng những người các đảng bôn ba
Thuận tìm giải pháp quốc gia
Trong liên hiệp Pháp dần dà đứng lên *3a*
Sau nhiều lần tâm bền vững chí
Đòi thực dân Pháp ký trả quyền
Bắc Trung Nam cả ba miền
Tháng ba kỷ sửu Pháp bèn trả ta (1949)
Cựu hoàng đế khải ca hồi quốc
Cùng thần dân tham chước tiền trình
Một tân nội các hình thành *3b*
Ngài làm quốc trưởng tiến hành mở mang
Sang canh dần Việt Nam ló bóng (1950)
Các nước đàn anh dõng dạc vào
Họ Hồ ôm chặt Tàu Mao
Hoa Kỳ, Pháp thả áo phao cựu hoàng
Vũ khí và quân trang quân dụng
Những quân trường quốc cộng mọc lên
Pháp, Tàu cố vấn hai bên
So tài đọ sức Rồng Tiên võ vàng
Năm quý tỵ xóm làng bách trách (1953)
Hồ Chí Minh "Cải cách ruộng..." thời
Dân lành máu đổ xương rơi
Ai bi đất Bắc thấu trời cao xanh
Thực dân Pháp tan tành giáp ngọ (1954)
Trận Điện Biên cuốn vó đầu hàng
20 tháng 7 vạ mang
Genève đàn điếm xé ngang bản đồ
Kể từ đó đôi bờ Bến Hải
Hai màu cờ phân dải Bắc Nam
Cờ vàng ba sọc đỏ Nam
Lá cờ nền đỏ sao vàng Bắc phương
Người dân Bắc lên đường đội gánh
Cõng bồng con cháu lánh nạn Hồ
Thấy rồi nanh nọc cộng nô
Vô Nam lập nghiệp dưới cờ tự do
Thủ tướng miền Nam Ngô Đình Diệm
Được quốc trưởng tín nhiệm mời thay
Thế ông Bửu Lộc bắt tay
Bài Tây đuổi cộng đắp xây cộng hòa
Việc Bắc Nam cộng và không cộng
Tất đều chuẩn bị chống chọi lâu
Trải hai giai đoạn như nhau
Trước tranh thủ lợi thế sau đối đầu
Ở trong Nam đậm mầu chính biến
Bình xuyên tan cuộc chiến lụi tàn
Duy còn Hòa Hảo thi gan
Ông Ba Cụt bại dứt màn nội tranh
Họ Ngô Đình nên danh vững thế
Trưng cầu dân ý phế cựu hoàng
Lên làm tổng thống miền Nam
Đặt tên là nước Việt Nam Cộng Hòa *4*
Ở ngoài Bắc tiếp đà đấu tố
Địa hào trí phú hộ đêm nay
"Lôi cổ bọn nó ra đây
Bắt qùy gục xuống đọa đầy chết thôi" *5*
Nông dân quệt bồ hôi vội vã
Hiến điền "Hợp tác xã" ngâm nga
"Mỗi người làm một thành ba
Để cho cán bộ xây nhà xây sân" *6*
Văn nghệ sĩ góp phần đả thực
Viết thật đảng rất mực lưu tâm
Tù đày đói khổ vài năm
Thả bày "Quản chế" nghề cầm bút treo *7*
Cầm quyền Bắc Genève bức xức
Đòi miền Nam tổ chức hiệp thương
Bàn về tổng tuyển cử nhưng
Miền Nam không ký tên không bị ràng *8*
Cả hai miền bước sang giai đoạn
Tìm đồng minh bè bạn năm châu
Bắc em cộng sản Nga, Tàu
Mỹ phe tư bản đỡ đầu miền Nam
Miền Bắc khởi leo thang kỷ hợi (1959)
Thành lập đoàn mở lối vào Nam
Vượt Trường sơn ở Nghệ An
Xuyên qua Lào nối với phần cực Nam
Đường mòn dài hơn ngàn cây số *9*
Phức tạp nhiều xa lộ song song
Bắc Nam giao tiếp tây đông
Tỏa như lưới nhện ẩn trong núi rừng
Nam đáp trả nằm vùng cộng sản
Luật mười năm chín phản đòn và
Phong trào cách mạng quốc gia
Cần Lao, quân sự đẩy ra xóm làng *10a*
Các đơn vị võ trang Hà Nội
Bí mật cho lặn lội vào Nam
Cứu nằm vùng sắp rã tan
Khỏi vòng truy quét của dân vệ đoàn *10b*
Năm canh tý miền Nam bận rộn (1960)
Giải quyết nhiều bất ổn bạn thù
Caravelle, Chánh Thi dù
"Bến Tre, Mặt Trận" trí ngù ngờ Tây *11*
Lãnh đạo Bắc lanh tay gióng trống
Thúc lập "Quân Giải Phóng Miền Nam" *12*
Tấn công vài trận tiếng vang
Xứng tầm xung kích giỏi hàng đánh thuê
Tổng thống Diệm vỗ về dân chúng
Ấp chiến lược cộng núng lăn cù
Buộc du kích rút về khu
Hiệp dân bình định tiễu trừ xã thôn
Năm quý mão dập dồn sóng gió (1963)
Phật giáo, khiên liên tỏ bất bình
Mỹ mua chuộc tướng big Minh
Giết ông Nhu, Diệm chính tình rối ren
Điện yếu volt bóng đèn thiếu sáng
Năm canh dài sờ soạng véo nhau
Mãi hơn mười tám tháng sau
Thiệu, Kỳ hai tướng đương đầu mới thôi
Bắc bộ phủ mừng vui khôn xiết
Từng sư đoàn ráo riết vào Nam
Pháo cao xạ hỏa tiễn SAM
Kèm quân tập kết miền Nam trở về
Số phận nhà Nam kề miệng hố
Hoa Kỳ đem quân bộ chiến sang
Tân Tây Lan, Úc, Nam Hàn
Đài Loan, Phi, Thái Lan....rần rộ qua *13*
Nền đệ nhị cộng hòa chớm nụ
Tổng thống Thiệu đắc cử đinh mùi (1967)
An ninh trật tự vãn hồi
Ly khai, đuổi Mỹ hết thời còi thui *14*
Tết mậu thân sặc mùi tử khí (1968)
Hà Nội đà đắc chí tiến công
Saigon, Đà Nẵng, Huế cùng
Tỉnh thành hầu hết bốn vùng miền Nam
Ngày hưu chiến rền vang tiếng súng
Quân Saigon phản ứng thiệt nhanh
Đánh quân Hà Nội tan tành
Chỉ trừ Huế chậm cộng hành tội dân
Tổng khởi nghĩa ba lần thất bại
Bảy chục ngàn lính dại bỏ thây *15*
Họ Hồ quá cố trùng ngày
Mùng hai tháng chín đổi ngày mùng ba
Bí thư thứ nhất là Lê Duẩn
Lên cầm quyền Mỹ phản chiến xung
Biểu tình đốt phá lung tung
Đòi hòa đàm rút quân ngừng ném bom
Đã đến lúc Johnson chủ thuyết
Được thay bằng chủ thuyết Nixon
Mặc dù Hà Nội nướng quân
"Việt Nam Hóa Chiến Tranh" dần duỗi ra
Canh tuất Việt Mỹ qua Miên đánh (1970)
Vùng lưỡi câu đất Thánh tịch thu
Năm khu tiếp liệu lù lù
Đủ trang bị bảy mươi tư tiểu đoàn *16*
Sang tân hợi Nam dàn thế trận (1971)
Triệt hạ khu tiếp vận Tchépone
Bảy trăm mười chín Lam Sơn|
Quân Nam mất tích thương vong chín ngàn *17*
Tại Paris quanh bàn thương thuyết
Chủ trương đoàn Bắc Việt cù nhây
Vừa đàm vừa đánh bấy nay
Ngoại giao quân sự trên tay Saigon
Hè bảy hai tung đòn khốc liệt (1972)
Ba mũi dùi "Tiêu diệt" Tri-Thiên
Hai Kontum xứ cao nguyên
Ba An Lộc lâp đô miền đông Nam
Pháo dọn đàng binh tùng thiết đánh
Lây Quảng Trị, Tân Cảnh, Lộc Ninh
Nhà Nam thay tướng điều binh
Ba vùng nhất khái tiến hành phản công
Quân đoàn III Bình Long anh dũng
Quân đoàn II sừng sững cao nguyên
Trung tuần tháng chín Tri-Thiên
Cờ vàng chính nghĩa bay trên cổ thành *18*
Đấu võ thua họp đành nghiêm chỉnh
Nhưng thảo luận có tính cầm chừng
Miền Nam hiệp định bất đồng
Bắc đòi hỏi quá lố ngưng mật đàm
Phòng không hỏa tiễn SAM-2 đợi
B.52 vào tới thư hùng
Noel Hà Nội-Hải Phòng
Khai thông bế tắc đì đùng pháo bom *19*
Ngưng bắn mà cứ đòm nhau mãi
Tháng giêng quý sửu tái hội bàn (1973)
Ngày hăm bảy ngoại giao đoàn
Bốn bên ký kết hòa đàm Paris *20*
Sau hiệp định Nam thì suy yếu
Kissinger hưởng tiếu mạ đời
Mực chưa ráo pháo lệnh bồi
Giành dân lấn đất rền trời bến Nam
Hà Nội bằng tính toan võ lực
Mặc dân lành cùng cực gian nan
Nhất là chiếm lấy giang san
Dựng lên xã nghĩa thiên đàng Mác-Lê
Lợi dụng Nam tứ bề thọ địch
Mao trổ nghề cũ rích cướp ngang
Đảo Hoàng Sa của Việt Nam
Ngày mười chín tháng giêng năm giáp dần (1974)
Bắc cộng phủ góp phần với bạn
Phản đối Nam lên án cộng Hoa *21*
Sau này chân tướng lộ ra
Công hàm gán ghép Hoàng Sa cho Tàu
Trận Phước Long mở đầu ất mão (1975)
Bắc thăm dò Mỹ bảo kết sao
Mới hay hảo hớn năm nào
Tảng lờ ý chí của hào hiệp xưa
Tổng thống Thiệu dây dưa làm xẵng
Bỏ cao nguyên, Đà Nẵng khoi ngòi
Đít to đầu bé nửa vời
Hai vùng chiến thuật tả tơi tanh bành
Bắc Việt xơi ngon lành chóng vánh
Thừa thắng xọc thẳng đánh Saigon
Sư đoàn 18 lòng son
Quân đoàn 4 cộng thấm đòn cửa đông
Chính tình Nam bòng bong gỡ rối
Ông Thiệu bèn khăn gói về vườn
Ủy quyền phó tổng thống Hương
Rủ ông thủ tướng tha phương kệ đời
Dân tản mát màn trời chiếu đất
Bế bồng con lật đật gánh gồng
Nắng gieo oi ả khí nồng
Pháo reo phụ họa não lòng ầu ơ
Tổng thống Hương đẫn đờ trao lại
Phủ đầu rồng cho đại tướng Minh
Tiến hành giải pháp điều đình
Ước mơ liên hiệp hòa bình anh em
Bắc tấn công không thèm để mắt
Cải cách Nam nghệt mặt buồn so
Giật mình tỉnh giấc âu lo
Người anh em đã thập thò cửa dinh
Dương tổng thống Văn Minh ấp úng
Kêu gọi quân buông súng đầu hàng
Tướng HƯNG, PHÚ, VĨ, HAI, NAM
Tự tìm cái CHẾT VẺ VANG THEO THÀNH
30 tháng 4 giành chiến thắng
Đánh dấu: ngày giải phóng miến Nam
Ngày vui thống nhất Bắc-Nam
Ngày dân luống chịu lầm than lạc loài
Hiện nguyên hình độc tài cộng sản
Chủ tịch...ban quân quản tướng Trà *22*
Nghe Lê Duẩn quyết định là
Dẹp đi ý "Chính phủ ba thành phần"
Sắp đặt nhà tù quân cán chính
Hạ sĩ quan binh lính ba ngày
Làu làu bất xứng dãi bày
Dụ tròng 1 tháng 10 ngày kẽm gai
Những ngôn từ lạ tai năng nổ
Như "Thời kỳ quá độ", khẩn trương
Những câu khẩu hiệu, lập trường
"Ba dòng thác cách mạng" đường tiến lên
"Khoa học kỹ thuật" then chốt nhất
Nhưng "Quan hệ sản xuất" đầu tiên
Kiểm kê tài sản tịch biên
Khu kinh tế mới đổi tiền lưới dân
Hậu qủa là tư nhân sản xuất
Buôn bán gì thảy tất hiến không
Vào nhà nước quản lý chung
Toàn dân sở hữu ngư ông đảng quyền
"Văn hóa tư tưởng" liền đốt sạch
Sách báo nhạc phim ảnh miền Nam
Chợ trời sách vẫn dọc ngang
Truy tầm người viết tống giam hả lòng
"Hợp tác xã" ngư, nông trắc trở
"Hiếu với dân" cấm chợ ngăn sông
Lấy từ miếng thịt hàng rong
Trơ trơ khám xét trợn trừng trớ trinh
Kể sao cảnh thái bình tang tóc
Dân ôm bụng dở khóc dở cười
"Đỉnh cao trí tuệ" loài người
"Đỉnh cao chói lọi" khéo ơi mập mờ
Người chết bị đào mồ cuốc mả *23*
Người sống cơ hàn chả giống ai
Giặc xưa Mã Viện nhân tai
Nay tai họa "Bác, đảng" tài hơn xa
Quá nhọc nhằn dân thà gạt lệ
Bỏ đình làng cha mẹ bước đi
"Cái cột đèn, nó biết đi
Nó còn đi" nữa nói chi là người
Ra khơi gặp tiết trời dông tố
Sóng bủa vây như hổ vờn mồi
Con tàu cây nhỏ chơi vơi
Lênh đênh biển cả tìm nơi bến bờ
Trại tị nạn đến giờ rộng mở
Hội nhập giòng xứ xở tự do
Đủ nghề nail vắt sữa bò
Sửa xe đánh cá mò sò...lập thân
Có đời sống tinh thần phong phú
Không ngại ngần chí thú làm nên
Xe hơi nhà cửa ấm êm
Cử nhân cao học đề tên bảng nhiều
Nhìn cố hương tiêu điều xơ xác
Máu Lạc Hồng bàn thác kiên gan
Mỹ Âu Nhật Úc râm ran
Bảo nhau dựng lại cờ vàng xứ xa
Anh lính chiến cộng hòa thủa trước
Vẫn hằng mang nợ nước chưa tròn
Xá chi sông suối đèo non
Lưu ngôn bóp bẹp vo tròn thị phi
Vợ con thơ tiện nghi đầy đủ
Mái nhà xinh ấp ủ niềm tây
Cố là góp gió đưa mây
Vai ba lô ước quê ngày tự do
Võ Đại Tôn lần dò tin tức
Từ Úc tìm tổ chức Vàng Pao
Tại khu biên giới Thái, Lào
Làm đầu cầu giúp đỡ vào Việt Nam
Bắt tay linh mục Vàng trong nước
Các lực lượng phục quốc kết minh
Trên đường về gặp phục binh
Cuối thu tân dậu hy sinh một người (1981)
Khuyên Đại Tôn thức thời quay giáo
Đảng mở cuộc họp báo tuyên truyền
Phóng viên quốc tế ngạc nhiên
Đại Tôn qủa cảm giữ nguyên lập trường
Lần đầu ở "Thiên đường" đảng trị
"Đỉnh cao" thua chiến sĩ Đại Tôn
Trung ương bẽ mặt phấn son
Đại Tôn vô ngục luyện hồn mười năm *24*
Trần Văn Bá tiếng tăm đèn sách
Ý thức việc nước trách nhiệm chung
Kinh thành ánh sáng ung dung
Trở về sát cánh quần hùng đấu tranh
Cùng hai bậc đàn anh Quốc Tuý
Mai Văn Hạnh giáp tý nhập biên (1984)
Lúc này đi lại Cao Miên
Tay sai Hà Nội cầm quyền Nam Vang
Theo thủy lộ dễ dàng từ Thái
Đổ bộ làng Minh Hải-Cà Mâu
Tiếc thay cộng dử mồi câu *25*
Bắt Trần Văn Bá hè nhau hành hình
Mặt Trận Hoàng Cơ Minh hào kiệt
Sinh viên Nhật: Người Việt Tự Do
Quân Dân, Phục Quốc hẹn hò
Rừng đông bắc Thái phất cờ mộ quân
Thành lập đảng Việt Tân nung đúc
Gương anh hùng công đức tiền nhân
Đuổi xuôi xả giặc canh tân
Xây nền kinh tế quốc dân phú cường
Với quan niệm chủ trương con Việt
Tự đứng lên giải quyết việc mình
Sức dân tú khí oai linh
Công tâm hơn nỗ lực binh lấy thành
Để tiến hành đấu tranh vận dụng
Tranh thủ và vận động nhân dân
Đảng viên cán bộ cộng quân
Quốc gia yêu chuộng tinh thần tự do
Dồn bạo quyền Liên Xô hậu thuẫn
Đối phó nhiều mặt trận khác nhau
Âm thầm cương quyết dài lâu
Tới ngày hội lớn nâng bầu khải ca
Toàn dân Việt Nam tha thiết được
Hòa bình dựng lại nước Việt Nam
Nhưng vì quốc bộ gian nan
Ở "Bên thắng cuộc" dã man đọa đầy
Ba mươi năm bom cầy đạn xới
Khổ đau nhiều rồi rối thêm chi
Tự do dân chủ đến thí
Mà sao xa xỉ néo ghì tương lai
Ghìm trăm họ mãi hoài tăm tối
Lê dân hờn phản đối tất nhiên
Việt Tân trong bối cảnh trên
Nổi lên tiếp sức bẻ xiềng Mác-Lê
Thu đinh mão trở về quốc nội (1987)
Từ Thái băng Lào tới cao nguyên
Bị vây đánh sáu tuần liền
Tướng Minh tử tiết vang phiên tử hình *26*
NGUYỄN SƠN ĐẢO (thu kỷ hợi 2019)
Sách tham khảo:
- Một Cơn Gió Bụi của Trần Trọng Kim
- Việt Nam Máu Lửa của Nghiêm Kế Tổ
- Một Thời Nhiễu Nhương của Bạch Hạc Trần Đức Minh
*1* Ngày 2 tháng 9 tại Hà Nội, chủ tịch Hồ Chí Minh đọc trước quốc dân bản Tuyên Ngôn Độc Lâp và tuyên bố nước Việt Nam hoàn toàn tự chủ,
*2* Hiệp định sơ bộ ký kết ngày 6 tháng 3 năm 1946, thỏa thuận cho quân đội Pháp đóng quân tại các địa điểm: Hà Nội, Hải Phòng, Hải Dương, Nam Định, Lạng Sơn, Cao Bằng, Lào Kay, Hà Giang, Lai Châu, Điện Biên Phủ, Huế, Tourane. Thân thiện với Pháp để đối phó với quân Tưởng. Loại trừ quân Tưởng có nghĩa là đánh đòn quyết liệt các đảng phái đối lập.
*3a* Chính Phủ Nam Kỳ Quốc được thành lập ngày 3 tháng 6 năm 1946 do BS Nguyễn Văn Thinh làm thủ tướng kiêm tổng trưởng nội vụ. BS Thinh tự tử ngày 10 - 11 - 1946. Ngày 4 - 12 - 1946, tân chính phủ mới ra đời do BS Lê Văn Hoạch làm thủ tướng. Tháng 10 năm 1947, cựu hoàng Bảo Đại giải tán Chính Phủ Nam Kỳ Quốc lập Chính Phủ Lâm Thời Nam Phần Việt Nam do ông Nguyễn Văn Xuân làm thủ tướng. Tháng 5 năm 1948, Chính Phủ Lâm Thời Nam Phần Việt Nam đổi tên là Chính Phủ Trung Ương Lâm Thời.
*3b* Hiệp ước về độc lập và thống nhất cho Việt Nam được ký kết giữa tổng thống Auriol và cựu hoàng Bảo Đại đã diễn ra tại điện Élysée ngày 8 - 3 - 49. Quốc hội Pháp biểu quyết chấp thuận ngày 6 - 6 - 1949. Tại Saigon vào ngày 14 - 6 - 1949, cựu hoàng ký với cao ủy Léon Pignon nghị định thư quy định chi tiết những điều khoản ghi trong hiệp ước ngày 8 - 3 - 1949. Với tư cách quốc trưởng, cựu hoàng Bảo Đại giải tán Chính Phủ Trung Ương Lâm Thời của ông Nguyễn Văn Xuân và thành lập tân nội các Quốc Gia Việt Nam do ngài làm quốc trưởng kiêm thủ tướng ngày 2 - 7 - 1949, và chuyển quyền cho ông Nguyễn Phan Long làm thủ tướng ngày 18 - 1 - 1950. Sau đó, ngày 6 - 5 - 1950, ông Trần Văn Hữu lên thay thế chức vụ của ông Long. Ngày 6 - 6- 1952, ông Nguyễn Văn Tâm thay ông Hữu đã mãn nhiệm kỳ. Ngày 17 - 12 - 1953, ông Nguyễn Văn Tâm từ chức. Ngày 12 - 01 - 1954, quốc trưởng bổ nhiệm ông Nguyễn Phúc Bửu Lộc. Ngày 7 - 7 - 1954, ông Ngô Đình Diệm lên thay ông Bửu Lộc.
*4* Ngày 23 - 10 - 1955, miền Nam qua cuộc trưng cầu dân ý đã chọn ông Ngô Đình Diệm với tỷ lệ phiếu bầu 98.2%. Ngày 26 - 10 -1955, ông Diệm tuyên bố thành lập Chế Độ Cộng Hòa và trở thành vị tổng thống đầu tiên ở miền Nam, đổi tên Quốc Gia Việt Nam thành Việt Nam Cộng Hòa.
*5* Thi sĩ Xuân Diệu: "Anh em ơi quyết chung lưng. Đấu tranh tiêu diệt tàn hung kẻ thù. Địa hào đối lập ra tro. Lừng chừng phản động đến giờ tan xương. Thắp đuốc cho sáng khắp đường. Thắp đuốc cho sáng đình làng đêm nay. Lôi cổ bọn nó ra đây. Bắt quỳ gục xuống đọa đầy chết thôi".
*6* "Mỗi người làm một thành hai. Để cho cán bộ mua đài mua xe. Mỗi người làm một thành ba. Để cho cán bộ xây nhà xây sân".
*7* Vu án tạp chí giai phẩm mùa xuân, giai phẩm mùa thu, giai phẩm mùa đông và báo Nhân Văn. Gọi chung là vụ án Nhân Văn Giai Phẩm.Hà Nội đã đàn áp văn nghê sĩ và trí thức không chịu phục tùng sự lãnh đạo của cộng sản.
*8* Hiệp định Genève ngày 20 - 7 - 1954, gồm có các nước Anh, Pháp, Liên Xô, Trung cộng và Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa ký kết, Tổng tuyển cử tháng 7 năm 1956 nằm trong bản Tuyên Bố Chung Cuộc của hội nghị Genève ngày 21 - 7 - 1954 lại không mang chữ ký của ai cả.
*9* Hệ Thống Đường Mòn Hồ Chí Minh của Trần Đỗ Cẩm (nguồn internet).
*10* Đảng Cần Lao (Cần Lao Nhân Vị Cách Mạng Đảng) và Phong Trào Cách Mạng Quốc Gia là hai tổ chức chính trị đã vận động đưa ông Ngô Đình Diệm về nước và sau khi ông Diệm làm thủ tướng đã khống chế chính quyền, thao túng mọi hoạt động chính trị ở miền Nam Việt Nam.
*10b* Dân Vê sau đổi là Nghĩa Quân. Tiền lương của người lính Dân Vệ ngày ấy là 900$00 một tháng. Việt cộng thường rải truyền đơn khủng bố tinh thần của họ với câu thơ sắt máu như sau:
"Ngàn hai bắt được thì tha
Chín trăm bắt được lột da cắt đầu".
*11* Nhóm Caravelle gồm có 18 thân hào, nhân sĩ, trí thức họp nhau ở khách sạn Caravelle tại Saigon ra một tuyên ngôn gởi tổng thống Diệm. Nhưng ông Diệm bác bỏ mọi luận cứ và bắt giam tất cả những người đã ký tên. Cuộc đảo chánh ngày 11 - 11 - 1960 do trung tá Vương Văn Đông chủ mưu nhưng ngoài mặt là đại tá Nguyễn Chánh Thi, tư lệnh lữ đoàn nhảy dù lãnh đạo. "Phong trào Đồng Khởi" phát xuất ở ba xã Định Thủy, Phước Hiệp, Bình Khánh thuộc quận Mỏ Cầy, Bến Tre. "Mặt Trận Dân Tộc Giải Phóng Miền Nam Việt Nam" có các khuôn mặt như Huỳnh Tấn Phát, Trần Bửu Kiếm, Nguyễn Văn Hiếu là người cộng sản. Nhiều trí thức Tây đã bình luận cuộc nổi dậy ở miền Nam Việt Nam có lợi cho cộng sản như: Philippe Devillers và Jean Lacouture (Pháp), hai giáo sư George M. Kahin và John W. Lewis thuộc đại học Cornel (Mỹ).
*12* Năm 1961, Hà Nội thành lập "Quân Giải Phóng Miền Nam Việt Nam" là một "Bộ phận" của "Quân Đội Nhân Dân Việt Nam" do đảng sáng lập, xây dựng, giáo dục và lãnh đạo.
*13* 5 nước tham chiến là Mỹ, Úc, Nam Hàn, Thái Lan, Tân Tây Lan. 3 nước Tây Ban Nha, Philippines và Đài Loan góp vào việc yểm trợ dưới hình thức không tác chiến như cố vấn về tâm lý chiến và hoạt động dân sự vụ.
*14* Năm 1966, Phật giáo chủ xướng đòi ly khai được Huế và Đà Nẵng hổ trợ và một vài đơn vị của quân đội và cảnh sát. Một số sinh viên học sinh đã biểu tình đuổi Mỹ.
*15* Tổng công kích: đợt 1 vào tết Mậu Thân. Lính Hà Nội chết 40.000; đợt 2: khởi đầu vào 1 giờ trưa ngày 4/05/1968 tai Saigon, Việt cộng đã xử dụng một xe taxi chở đầy chất nổ đến phía sau đài vô tuyến truyền hình Việt Nam ở đường Phan Đình Phùng rồi châm ngòi nổ. Tiếng nổ này là hiệu lịnh tổng công kích của Hà Nội và dẫn đến hậu qủa là lính Hà Nội chết 11.894, bị bắt sống 2150 và mất 4.500 vũ khí đủ loại. Đợt 3: vào 1 giờ đêm ngày 17/08/1968, tấn công vào Tây Ninh, Bình Long quân đoàn III và một số tỉnh thành của các quân đoàn I, II và IV. Trong đợt này Hà Nội lại nướng thêm vào khoảng 20.000 bộ đội.
*16* Trận chiến Campuchea năm 1970. Mỹ: chết 338, mất tích: 13 ; Việt Nam Cộng Hòa: chết 638, mất tích: 35 ; Hà Nội: chết 11.369, bị bắt làm tù binh: hơn 2000. Mất: 25.000 vũ khí các loại; 16.762.000 viên đạn súng nhỏ; gần 200.000 đạn phòng không; 68.000 đạn súng cối; 43.000 đạn chống chiến xa B.40 và B.41; 2.000 hỏa tiễn 107 và 122 ly; 62.000 lựu đạn; 40.000 ký chất nổ; 50.000 ký thuốc men; 7.000.000 tấn gạo và 435 xe đủ loại.
*17* Trận Hạ Lào 1971. Miền Nam: thương vong và mất tích 9.000; mất: 198 vũ khí cộng đồng; 3.000 vũ khí cá nhân; 22 chiến xa và 54 thiết quân vận. Hoa Kỳ: chết và mất tích 253; 107 trực thăng bị phá hủy; 600 trực thăng bị hư hại. Miền Bắc: ước độ 13.000 kể cả thương vong do không quân gây ra; mất: 5.000 vũ khí cá nhân; 2.000 vũ khí cộng đồng; 2.000 xe quân sự; ngót 100 xe tăng và thiết giáp và 20.000 tấn đạn dược. (số tổn thất của đôi bên dựa vào các tài liệu của Hoa Kỳ).
*18* Thủy Quân Lục Chiến reo trên cổ thành.
*19* Chiến dịch không tập của Hoa Kỳ vào Hà Nội - Hải Phòng từ ngày 19/12 đến 30/12/1972 được mệnh danh là Linebacker II đã huy động 455 phi cơ chiến thuật và 206 phi cơ B.52. Đã ném bom các mục tiêu ở khu vực Hà Nội - Hải Phòng và hai đường xe lửa chiến lược ở đông bắc và tây bắc Hà Nội, tổng kết lại là 12.287 tấn bom gây tổn thất nặng nề về vật chất cho Bắc Việt và làm chết 1.318 thường dân. Theo Sir Robert Thomson, một chuyên viên người Anh, từng là cha đẻ của kế hoạch chống du kích ở Malaysia vào thập niên 50 thì Bắc Việt đã bắn 1.242 hỏa tiễn loại SAM-2, và không còn hỏa tiễn nào nữa, đã bắn hạ 30 phi cơ, trong đó có 15 phi cơ B.52, số 15 phi cơ B.52, có 10 chiếc rơi ở lãnh thổ Bắc Việt, 5 chiếc rơi ở Lào và Thái Lan.
*20* Hòa đàm Paris bắt đầu vào ngày 13/05/1968 và 4 bên ký kết vào ngày 27 tháng giêng năm 1973.
*21* "Tại hội nghi La Celle Saint Cloud, Việt cộng bác bỏ đề nghị của Việt Nam Công Hòa lên án Trung cộng chiếm quần đảo Hoàng Sa". Trích từ tiền đề của báo Chính Luận mà hải quân tướng Hồ Văn Kỳ Thoại đính kèm trong bài viết Can Trường Chiến Bại, Hải Chiến Hoàng Sa.
*22* - Thượng tướng Trần Văn Trà, Chủ tịch Ủy Ban Quân Quản Thành Phố Sài Gòn-Gia Định-Chợ Lớn. - "Khi chiến dịch bắt đầu, Mặt Trận Dân Tộc Giải Phóng Miền Nam đã tuyên truyền về việc sẽ lập ở miền Nam một chính phủ ba thành phần. Tuy nhiên, khi cờ đã được cắm trên dinh Độc Lập. Bí thư thứ nhất Lê Duẩn quyết định dẹp bỏ ý tưởng này". trích: "Bên Thắng Cuộc" của nhà văn Huy Đức.
*23* Sau 1975, cầm quyền Hà Nội đã đập phá nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi, nghĩa trang Đô Thành và nhiều nghĩa trang khác trong nội thành và vùng phụ cận Saigon-Gia Định-Chợ Lớn. Chỉ để lại khu nghĩa địa Bình Hưng Hòa nhưng chủ nhân ông "Nhà nước".
*24* "Hơn mười năm trong ngục tù tăm tối. Tôi luyện hồn để thấy rõ tim nhau" Trích: Nguyện Đồng Hành Cùng Anh Em, thơ ông Võ Đại Tôn.
*25* - Trần Văn Bá nhà cách mạng - Kế hoạch CM-12 (bách khoa toàn thư mở Wikipidea)
(26) Phiên tòa tháng 12 năm 1987 tại Saigon. dù đã tự sát trước đó. ông Hoàng Cơ Minh vẫn bị tuyên án tử hình. Trích: Hoàng Cơ Minh (bách khoa toàn thư mở Wikipidea).